SIWSAWINAKA

THAYAMP INTIMPI (por: Alexander Mamani ajata)

Mä Kutix thayamp intimpixa, khithis wali ch’amani uk yatiñatakiw yant’asipxäna. Uka pachax mä jaqiw jaya thakhinjam uñstanïna. Ukhamasti thayax akham sasaw säna:

khä isimp awayrantasit jaq uñjtati? Khititix isip aparani ukaw atipt’irïni.

Thayaw nayaraqatax yant’äna, Ukhamax jupax ch’aska wayrjamaw phust’äna. Ukhamapanx chacha jaqixa, thayat jark’aqasiñatakix juk’ampiw isimpix isintasïna, juk’amp thaya phust’ipanx juk’ampiw isip katuntasïna.

Thayax wali qaritaxasax janiw juk’amp phust’xänti, Ukhamasti, intix amukiw jan unxtasin wali ch’isi lupi lupt’äna.

Chachax jump’iñrak qalltäna, jan juk’amp junt’unkxañatakix isipaw apsusïna. Ukhamatw intix thayar atipjäna.

Ch’ikhïñaw ch’amat sipans wakiskiri.

TIWUALAMPI WARIMPI (por: Sara Yujra Mamani)

NAYRAPACHAXA MAYA TIWULAMPI MAYA WARIMPI, SARNAQIRITAYNA, TIWULAXA WARIXA AKHAMA SASAWA PARLATAYNA: NAYAXA JAMARU MANQANTAMAWASASINA. UKATA WARIXA SATITAYNAWA. NAYRAQATAXA KHAYA PAMPARU SARAÑANI SASINA.

UKATAUKA PAMPARUWA SARAPXATAYNA, WARIXA PASTU MANQ ASISAWA SARATAYNA, TIWULASTI MANQ ATA JIWASKARAKITAYNAWA, UKATA TIWALAXA SATAYNA: JICHHAXA MANQ ANTAMA SASINA.

WARIJAXA SARAKITAYNAWA, TIWULA, NAYARU MANQ ANTAÑATAKIXA, JUMAXA QHIPAXARUJITTAMA, NAYAXA QHIPAXARU JITTARAKIWA, JUMAXA TIJUNITA, NAYAXA TIJUNIRAKIWA, UKATA MANQ ANTITATA SASINA.

UKHAMA SASINA WARIXA PARLATAYNA, UKA WARIXA TAKINTATAYNA, TIWULARU ATIPAYATAYNA, TIWULAXA JANIWA MANQ ANTAÑA ATXATAYNATI, UKHAMA, TIWULAXA.

AYNACHT ATAYNA WARIXA KUSISITAYNA UKATA KUTT AWAYXATAYNA.

MÄ AWATIRI NINA AQJIR UÑJATIN (por: Carlos ríos)

Mamañax siw, mä urun jayaru uka waranku qarwanax uñjir sarjatan ukan utallaniw sasaw. Ukat mä aqhi larir misthatan ranchut uka khu khajjiat aqhi larir misthatan ukat mä nina ukan lakhasjatin uka aynach tuxunaaan mamañasti janiw impurtansj lurjatins uñarpawayjay si juk’ant jak’achji, juk’ant jak’achji. Ninax juk’ant jach’aw si juk’ant jilxiw ninax si uuunn aqhi intiru allqsutin taxpach aq si aqhi intiru, mamasti aaapasarpawajatin uka lar, lar, laru asta patja tuqi asta sarjchi. Qhalt’itisti uka chaqayri kutinitin ukan kawkis uka nina lakhatas kunas utjchhis ukat pinst’jarajchi uka janiw ukan wichhusa t’ulas utjatans chaqapani kunas lakhata utjis. Aqhi, aqhiy ni kunas ni wichhu, ni t’ula ni kuna lakhata uksat mamaña mull apchi ukat pinstjatan.

Aaa aka chullpaw sisa ukanaxan qulqi,quri1 ukanaja allt’ataw utji ukat ukanaja mala urasan nina lakhir sis ukachinxa.

Sas ukhum kunt’itu mamaña

MÄ WAJCHA WAWAN SARNAQÄWIPA (por: aydee mayta espejo)

Mä Alonzo sat chacha wali jaya Ispañ sutin markan qamasïna. Mä urux quri utj sir ist'asax Pirwa markar jutañ amtatayna. Ukar purxasinx jayjpacharakiw jakasxäna ukampirus janiw qur jikxatkänti. Ukhamipanx ispañul masipan qurip lunthatatayna. Ukampirus khä jaqin maynir irnaqiripax uk uñjasinx patronaparuw achakusitapxat yatiyatayna.

Uk yatisinx Alfonzox anchjpun phiñasirakïna. Khaya yapump uywamp sarnaqasir jaqir mutuyañatakix Wara phuchhapar jamasat irpaqir saratayna. Ukhamanak lurasinsti jan arknaqayasiñatakix lisk'a imill wawamp Qullasuy markasar P'utuqsi uksar k'ithasinitayna.

P'utuqsinkxasax Wara lant Sara yaqha sut, jan khithis nayrir jakawipat yatiñapatak, ucht'arakitayna. Jupanakax uksa tuqin wali sun jakasipxarakïna. Sararusti wawapäkaspas ukham uñjarakitayna; janiw manq'at pist'añas, isit jalstañas jupatak utjkänti. Ukha sum jakäwipax Pirwat lunthatat quripamw utjarakïna.

Puripkan ukjast jisk'a imillax walpun awkinakaplayk llakisirakïna. qhiparust juk'at juk'at Alfonzump jichunuqtawixarakitaynawa. Urunakas, phaxsinakas, maranakas jank'akiw makhipawixarakïna. Jichhax Sarax mä wali suma uñnaqt'an tawaquxarakïnwa. Pachpa jach'a markanxa Cristobal sutin waynaruw uñt'arakitayna. Jupanakax munasiñ qalltasinx mä wawaniñaruw puripxatayna. Jan ukampis khä chachax yaqha parlatanitaynawa. Parlatapast wawanitapxatapat yatisinx jiwayañ ñanqha um Sarar jiwayañatak pachpa waynamp umantayatayna, kunattix akax janiw mä q'axat wawaniñ munkänti. Khayam lurasax akatjamak chhaqtawixapxatayna.

Alfonux Sarar jiwat uñjasax wañpun chuym ch'allxtayasirakitayna, janiw kamachañs atkänti. Ukham uñjasisax jan sum lup'isaw pachpa utapan jaychkatasitayna. Tawaqun asu wawapax sapakiw aka uraqin qhiparxarakïna. Ukatx Jayu Uma markankirinakax khayankir mä utjäwiruw uywañatak apxapxarakitayna, khayan Santiago sutimpiw sutiyapxarakitayna.

Má qawqha maratx asu wawax waynaptawixarakïnwa. Waynuchux janiw khä chiqan walt'askänti, ukatw Q'athawi qhuyan irnaqañatak sarawixatayna. Uksa markanx walja jaqinakaw qamapxäna: ispañulanaka, mit'ayunaka, aljasirinaka, irnaqirinaka, yaqhanakampi.

Iram tuqunx mä, Blanca 16 maran tawaqump panichasit, jilir jaqiw qamasirakïna. Jupax qhuyan irnaqasaw qamir tukutayna. Santiagust Q'athawir purisinst uka chachampiw irnaqaw mayisinx katuqayasitayna. Mä urux utaparuw waynarux khithatayna, ukhamatw Blancar uñt'arakitayna. Urutjam urutjam sarkasax tawaqump munasiñ qalltapxatayna.

Yaqha urux Santiagump Blancampix utankasipkänwa, ukhamaruw tawaqum chachapax akatjamak purnuqanitayna. Kawkinkapkänti ukar mantasinx warmipar waynamp munarasir uñjasax pis chuymt'as achjpun nuwjatayna. Waynast achakuy p'iy mayt'it sasaw jalsuwixarakitayna jan mayamp munat Blancapar uñjañataki.

Santiagox utapar mantasax jank'a jank'akiw juk'amp munat yänakap apxarusiwiyasax markatx sarawïxarakitayna. Jupax janiw tawaqut armt'askänti; wali llakitaw jikxatasïna, jan kun kamacht'añ yatisax wali jiwa suma chapar arunak qillqañ qalltawayatayna. Ukhamatw juk'amp qhiparux uñt'at arawiy tukxarakïna.

Jayja pachatxa khaya chiqanakan Ispañulanaktuq sartasiwiw utjäna. Ch'axwäwinak uñjasax Santiagux sartasirinakaruw mayacht'asitayna. Jupanak taypinkxasasti q'uraw taqit sipans aski sum apnaqañ yatirakïna.

Mä urux aqu aqu taypin q'urawapas apt'asit nuwaskasinx maynir ispañul palla pallaw arcabusapamp jiwayawiyatayna. Masinakapax amayap kalltasax Suma Urqu jach'a qullu kayuruw p'amp'achxapxatayna. Santiagun jiwäwipat qhiparuw ch'axwäwinakax utjaskakïnwa.

YATICHAWI:

Jakäwisan thakhinakap sarnaqañaxa ch'amawa ukhamïpanx nayrar ch'urkhiskañakiwa.

TIWUALAMPI WARIMPI (por: rober banda)

Nayrapachaxa maya tiwulampi maya warimpi, sarnaqiritayna, tiwulaxa warixa akhama sasawa parlatayna: nayaxa jamaru manqantamawasasina.

...