Quechua

1. WILLAKUY (CUENTO)

WAKCHA APU WAWQIKUNAMANTA

Huk llaqtapis wakcha runa, ayllunkunawan yachasqaku, chaysi manaña imankupas kasqañachu miKunankupaqpas, pachakunankupaqpas, tutamantas rikcharispan warminwan rimanaKusqaku kaynata nispan:

- ¡Llankapakuqya karu llaqtata risaq, qanmi warmanchikkunawan qatallikuchkanki kutimunaykama!.

- Tutapaymantas qallaykusqa llaqtanmanta illayta llumpa llumpay llakisqa, karutaña richkaspan pisiparusqa, chaysi tutaykuchkaptinña urqupa sikimpi samarisqa, hinaspas puñurusqa; chaysi puñuruptin musquynimpi llapa runaKuna rimachkasqaku, kaynata nispan:

¿Imatataq qam qunki?

Ñuqa qusaq kulli sarata, muruchu sarata, ñuqañataq pillkuta, runachaqa rikcharirun mancharikuspan achikllaqllataña.

Hinaptinsi rikchariruspan utqayllaman qatarispan llikllanta sawakuykunampaq uqarisqa, llikllantaqa uqariyta atinchu llasaqllaña kachkasqa, qawaykurun mana uqariyta atispan, chaysi kachkasqa qullqiwan quri, mancharikuspansi qawarayarun. Chaymantas runaqa qullqisapa kusisqa llaqtanman kutikusqa.

Chaypis wawqinñataq yacharuspan paypas risqa maymi risqanta, chay wawqinmanñataqsi quykamusqa waqratawan chupanta, chaysi lukuyaspan llaqtanta kutisqa, wasinman chayaruspansi llapa ayllunkunawan chay waqrantawan chupanta takachisqa achakunawan, machitikunawan, chay takachkaptinkus runaqa wañurun.

Raiz nominal:

Raiz verbal

1. TAKY (CANCIÓN)

CHACHASCHAY

Urquchallantas hamuny

chachaschay

qasachallantas hamuny

chachaschay

yachaywasiyta maskaspay

chachaschay, chachaschay, chachaschay

yachaywasiyman chayaspay

chachaschay

yachaywasiypi qillqani

chachaschay

yachaywasiypi llimpini

chachaschay

chachaschay, chachaschay, chachaschay.

Manam sasachu qillqayqa chachaschay

Manam sasachu llimpiyqa chachaschay

Kusikusillam llamkani chachaschay

Yachaymasiywan pukllaspay chachaschay

Chachaschay, chachaschay, chachaschay.

2. HARAWI (POESIA)

“Pillpintucha”

Llimpi llimpi pillpintucha,

siqisqa rapracha,

mana qapina,

huk qapiyllapi siqiyniki pichakurun.

Ay Llimpi llimpi pillpintucha,

chay raprachayki qapiykusqaymanta

mana maytuyuq kachkani

mana ñawinchayta atispay

Runapas “asnu uma” niwanqachá.

3. WATUCHI(ADIVINANZA)

¡IMALLASÁ HAYKALLASÁ!

-ASÁ

Puka turucha color rojizo

...